Recreatief zoneren is hot! Maar wat is het en hoe doe je dat?

Op een winderige, maar mooie zomerdag verwelkomde gastheer It Fryske Gea het programmateam van Wij&Wadvogels bij Zwarte Haan in Friesland waar uitvoerig werd gesproken over recreatief zoneren. Wat is de ideale manier om mensen duidelijk te maken wanneer gebieden wel en liever niet betreden kunnen worden, om zodoende de vogels een handje te helpen met overleven? Er werd teruggeblikt op een deelproject waarbij recreatief zoneren centraal stond. Afsluitend vertelde Thijs Bouman, omgevingspsycholoog en universitair docent aan de Rijksuniversiteit Groningen, over het sturen van menselijk gedrag. 

Recreatief zoneren, wat is het?

Binnen de natuurbescherming valt de term steeds vaker en er wordt op verschillende manieren uitvoer aan gegeven, zo ook binnen het programma Wij&Wadvogels. Feitelijk is het rust creëren voor natuur en dier in bepaalde gebieden, waarbij er ook voldoende ruimte is voor recreatieve mogelijkheden. Er werd teruggekeken op een pilot “dynamisch zoneren” op de kwelder bij Westhoek, één van de deelprojecten van Wij&Wadvogels. Arnold van Kreveld, deelprojectleider van deze pilot, vertelt: “Dynamisch zoneren gaat nog een stap verder dan recreatief zoneren. Bij Westhoek willen we niet alleen meer rust voor vogels in een bepaald gebied, maar ook op specifieke tijden. Dus rust creëren tijdens hoogwater omdat er dan veel vogels dicht langs de kust eten en rusten, maar ook ruimte voor mensen tijdens laagwater als de vogels een stuk verder uit de kust zijn.” Er werd een getijdenwijzer ontwikkeld die bezoekers informeerde over de toegankelijkheid van de kwelder op basis van de getijden. Met wisselende displays wordt aangegeven of je wel of liever niet de kwelder op kunt, alleen bleek dit minder effectief dan gehoopt.

Waarom adviezen genegeerd worden

Ben Wielenga, onderzoeker natuurtoerisme aan het European Tourism Futures Institute, onderzocht de effectiviteit van de getijdenwijzer en kwam tot een aantal bruikbare inzichten. “We kwamen erachter dat een bezoek aan Westhoek meestal emotioneel geladen was. Van de rust opzoeken na een lang ziekbed tot het hoofd leegmaken. En niet onbelangrijk, soms kwam men van ver om deze plek te bezoeken. Er werd dus moeite gedaan en de behoefte om hier te zijn was groot, dus zij zijn waarschijnlijk sneller geneigd om de kwelder op te gaan, ongeacht de adviezen”, legt Wielenga uit. Ook mensen uit de omgeving leken het advies in de wind te slaan. Immers voelt voor hen de kwelder als “hun” achtertuin. Maar verrassend genoeg bleken de vogelaars en fotografen het vaakst te verstoren. “Hun gedrag zorgt mogelijk niet alleen direct voor vogelverstoring, maar het schept ook een voorbeeld voor andere bezoekers, namelijk dat je te allen tijde de kwelder op kan”, aldus Wielenga. 

De kunst van gedragsverandering

Hoe je gedrag beter kunt kan sturen werd door omgevingspsycholoog en universitair docent aan de Rijksuniversiteit Groningen Thijs Bouman uitgelegd: “Het belangrijk om te weten waarom mensen om de kwelder te bezoeken, maar ook wie zij zijn en waarom adviezen genegeerd worden. Als je dat weet, kun je de communicatie nóg beter afstemmen op de doelgroep.” Zo stipte Bouman, net als Wielenga, de invloed van afstand aan: “Mensen die van ver komen en er eindelijk zijn willen de plek ook ervaren. In dit geval is het belangrijk dat je niet om de communicatie heen kunt en hele duidelijke informatie biedt waarom het beter is een gebied niet te betreden. Een alternatief aanbieden biedt ook uitkomt. Denk aan een vergelijkbare mooie wandeling in de buurt.” Verder zijn er een aantal andere basisprincipes om het gedrag van mensen te sturen. “Mensen houden doorgaans niet van verboden, kopiëren automatisch gedrag van anderen en ze zien zichzelf vaak als positieve uitzondering. Zo van: ik weet wel wat ik doe, het is die andere persoon die dat niet weet”, legt Bouman aan de groep uit. Hij raadt dan ook aan om in de communicatie mensen zelf na te laten denken over hun gedrag door ze bijvoorbeeld een vraag te stellen. Zo zijn voor een experiment in de Apenheul twee borden geplaatst waarbij op één bord de vraag werd gesteld ‘Waarom mag u een aap niet lokken?’ met bijbehorende argumenten en één bord met alleen argumenten voor de ‘niet lokken’-regel. Men leefde vaker de regel na bij het lezen van het bord met de vraag. “Verder kun je ook een beroep doen op de sociale norm van mensen door te communiceren ‘95% van de bezoekers betreden de kwelder niet met hoogwater, u toch ook niet?’ Mensen zijn dan sneller geneigd dat wat er staat te kopiëren in hun eigen gedrag”, besluit Bouman. 

Recreatief zoneren in fase II

Nu fase II van Wij&Wadvogels haar doorgang vindt, werd er tijdens de bijeenkomst vooruitgekeken naar de deelprojecten die zich zullen richten op recreatief zoneren. Tijdens een wandeling bij Zwarte Haan onder leiding van Wij&Wadvogels-partner It Fryske Gea ging het programmateam met elkaar in gesprek en werden er tips en tops uitgewisseld. Daarbij sprong dezelfde tip er steeds uit: houd de communicatie zo simpel en duidelijk mogelijk en probeer je in te leven in de doelgroep. En daarnaast waren alle aanwezigen het hier over eens: bezoekers van het waddengebied komen om iets moois te ervaren en ook dat wil je benadrukken in de communicatie. Want juist dat mooie moet worden beschermd.

In de online catalogus staat het rapport over de pilot dynamisch zoneren Westhoek.