Wat doen onze wadvogels? WATLAS geeft antwoorden

Met WATLAS worden de verplaatsingen van honderden vogels van negen soorten met zenders gedetailleerd gevolgd. Hiermee is het mogelijk om de effecten van de veranderingen en bedreigingen zoals klimaatverandering in de Waddenzee op wadvogels te onderzoeken en te voorspellen hoe ze zullen reageren.

De Waddenzee staat op de Werelderfgoedlijst van UNESCO: het is van mondiaal belang voor miljoenen wadvogels van tientallen soorten. Die komen vaak van heel ver, van Canada in het westen tot Midden-Siberië in het oosten. Ook van dichter bij; denk aan de scholekster, waarvan de meeste die in de Waddenzee verblijven in Nederland broeden. Over de aantallen en het aantalsverloop van wadvogels weten we inmiddels veel. Net als over welke functies de Waddenzee voor hen heeft.

Effect van klimaatverandering

De Waddenzee staat echter onder druk en is bovendien onderhevig aan veranderingen. Die komen niet ten goede aan wadvogels, kunnen we wel stellen. Denk aan recreatie, visserij, gaswinning en militaire activiteiten. Door klimaatverandering warmt het zeewater op, rijst de zeespiegel en komt extreem weer vaker voor. Hierdoor verandert bijvoorbeeld het voedselaanbod. Zo gaan veel kokkels dood als het water in de zomer te warm wordt. Kolonies sterns krijgen in de broedtijd vaker met stormvloed te maken, waardoor hun nesten wegspoelen. Om te begrijpen hoe vogels precies reageren op de omgeving en op veranderingen die er plaats vinden, hebben we meer kennis nodig dan die we verkrijgen door monitoring van de aantallen broedvogels en trekvogels.

Piepkleine zendertjes

Daarvoor is WATLAS bedacht, dat inmiddels al enige jaren draait. Een systeem om honderden wadvogels van negen soorten – waaronder bonte strandloper, drieteenstrandloper, kanoet, rosse grutto – intensief en minutieus (tot op enkele meters) met piepkleine zendertjes te volgen. Die wegen slechts een paar gram, de vogel heeft er geen last van. De zender geeft om de paar seconden de locatie van de vogel door. Masten vangen de signalen op tot op 5 kilometer van een vogel aan de grond en wel 35 kilometer van een vliegende vogel. Een deel van de masten staan aan de randen van de Waddenzee, een ander deel in de Waddenzee zelf. Met behulp van de data van meerdere masten is het mogelijk om de exacte locatie vast te stellen van de vogel.

De locatiegegevens van de vogels zijn te koppelen aan allerlei databestanden, zoals waterstanden, stroomsnelheden en hoogtekaarten. Maar ook aan bijvoorbeeld SIBES, het project dat de verspreiding van bodemdieren in de Waddenzee in kaart brengt, en dus de voedselbeschikbaarheid voor wadvogels.

Bontjes onder de loep

Een van de soorten die intensief onderzocht wordt met WATLAS, is de bonte strandloper. De talrijkste soort in de Waddenzee, maar een die tot nu toe weinig bestudeerd was en waarvan de aantallen bovendien afnemen. Omdat nu de zenders zo klein en licht van gewicht zijn, kunnen nu ook ‘bontjes’ gevolgd worden. Daarnaast wordt ook het voedsel van bonte strandlopers in kaart gebracht met behulp van DNA-analyses van hun uitwerpselen.

Drieteenstrandlopers met zenders geven heel nauwkeurige informatie over de mate van verstoring door recreanten. Drieteenstrandlopers kent iedereen wel van het strand, als ze voor de golven uit rennen. Het strand is ook een geliefde plek bij wandelaars, al of niet met een hond. Maar wat is de impact op de drieteentjes, hoe gaan ze hiermee om?

Ingreep-effectrelaties

WATLAS zal ons veel inzicht geven in ingreep-effectrelaties. Een voorbeeld zijn de nieuw ingerichte gebieden in het Waddengebied. Die zijn onder meer bedacht als broedgebied voor sterns of als hoogwatervluchtplaats voor steltlopers. De vraag is dan of die wel op de juiste plek liggen en of ze voldoende fungeren. WATLAS laat zien dat kanoeten veel verder vliegen voor een veilige hoogwatervluchtplaats dan we dachten. Met de WATLAS-data kunnen we nu betere, op wetenschap gefundeerde keuzes maken als het gaat om locatie en inrichting van een gebied.

Zo zijn er nog veel meer vragen die de komende jaren beantwoord kunnen worden door WATLAS. De antwoorden zullen ons helpen om de doelen van Wij&Wadvogels – zoals meer rust voor wadvogels – dichterbij te brengen. Neem een kijkje op de site van WATLAS voor het laatste wetenschappelijke nieuws, om zelf te zien waar de gezenderde wadvogels op dat moment verblijven en hoe hun vliegbewegingen zijn.

WATLAS (Wadden Sea Advanced Tracking and Localisation of Animals in real life Systems) is een project van het NIOZ, het Nederlands Instituut voor Zeeonderzoek. Wij&Wadvogels is een van de ondersteunende partijen van WATLAS.

Tekst: Ruud van Beusekom
Foto: Manon Lammers