‘Dynamische Getijdenwijzer’ heeft te weinig effect

Technisch werkt het prima. Zodra het hoogwater wordt, springt de getijdenwijzer bij de hoogwatervluchtplaats (HVP) in het Friese Westhoek echt op ‘rood’ en lezen bezoekers dat ze beter niet op de kwelder kunnen komen, om de duizenden rustende vogels niet te verstoren. Bij laagwater staat het draaiende bord op ‘groen’ met een wees-welkom-tekst. Maar de ervaringen van de eerste zes maanden leren dat het bezoek zich weinig aantrekt van dit ‘slimme bord’. “Uitgerekend natuurliefhebbers en vogelfotografen blijken een achilleshiel van dit systeem’, zegt projectleider Arnold van Kreveld, namens Vogelbescherming Nederland.

Met of zonder bord, weinig verschil

Na een ‘nulmeting’ in 2020 keken waarnemers van Sovon Vogelonderzoek op verschillende momenten hoe vaak en waardoor de vogels op de hoogwatervluchtplaats Westhoek werden verstoord. In 1 op de 3 gevallen gingen de vogels overduidelijk voor mensen op de wieken. In de overige gevallen ging het om bijvoorbeeld roofvogels, stijgend water of was de oorzaak niet duidelijk. Na plaatsing van de ‘dynamische getijdenwijzer’ werden die metingen herhaald, maar was er weinig verschil te zien. Nog steeds werden de vogels regelmatig door mensen verstoord.

Interviews

Studenten van de Stenden Hogeschool in Leeuwarden observeerden het gedrag van bezoekers van de kwelder en namen daarnaast ook enkele tientallen interviews af. In sommige gevallen zagen ze dat mensen na lezing van het verzoek om de kwelder niet te betreden ook echt omkeerden. Minstens zo vaak zagen ze dat mensen het bord straal negeerden of, als ze de boodschap wel hadden gelezen, alsnog doorliepen richting de waterlijn. De motivatie bleek vaak het gegeven dat er al mensen met telescopen en telelenzen aan de rand van de kwelder zaten.

Aantrekkingskracht van fotografen

“Die aantrekkingskracht van en voor vogelfotografen is echt een zwakte van het systeem”, concludeert van Kreveld dan ook. “Fotografen en vogelaars hebben het idee dat ze niets of niemand verstoren zolang ze maar stil blijven zitten. In het geval van enkele vogels zoals bonte strandlopers kan dat waarschijnlijk zo zijn. Maar bijvoorbeeld een wulp zal nooit dichtbij komen. Er zijn aanwijzingen gevonden dat soorten als wulpen en kluten Westhoek al mijden door bij hoog water meteen al naar een rustiger plek te vliegen, iets dat ten koste kan gaan van het energieniveau van deze vogels. Die verstoor je dus wel degelijk.”

Een belangrijker verstoring blijkt de aantrekkingskracht van al die fotografen op het andere bezoek. Van Kreveld snapt dat wel. “Als er al mensen aan de rand van de kwelder zitten, ‘dan is het blijkbaar wel oké’, zo lijkt de redenatie. Daardoor is de aantrekkingskracht van de al aanwezige natuurliefhebbers sterker dan de remmende werking van een waarschuwingsbord.”

Van pilot naar aanbevelingen

De getijdenwijzer heeft misschien niet geleid tot het gehoopte resultaat, maar het heeft wel een aantal belangrijke inzichten opgeleverd die anders onbekend waren gebleven. Terugblikkend op dit unieke project benadrukt Van Kreveld: “We hebben voor deze pilot heel bewust gekozen voor dynamische zonering op vrijwillig basis. Immers is dat nog nooit eerder getest. Zouden we direct hebben gekozen voor een verbod, dan hadden we nooit geweten of vrijwillige zonering op deze manier had gewerkt. Dat de getijdenwijzer zoals hij nu geplaatst is onvoldoende blijkt te werken, in ieder geval bij Westhoek, is belangrijke kennis die nu is opgedaan en dus óók een resultaat.” Daarbij trekt een paar andere leerzame lessen uit dit experiment. “Technisch werkt het. We kunnen een systeem maken dat alleen bij hoogwater waarschuwt. Maar om te voorkomen dat mensen één minuut voor de drempel, dus te goeder trouw de kwelder op stappen, waarna het bord achter hen omklapt, zou er ook een soort aftelklok bij kunnen komen. ‘Nog x minuten tot u de kwelder beter kunt mijden’. En om te voorkomen dat mensen het bord mislopen of negeren, zou het goed zijn om een hek te plaatsen, met maar één plek waar mensen de kwelder op kunnen: naast het bord!”, aldus Van Kreveld.

Handhaven

De vogelfotograferende achilleshielen van dit systeem zijn lastiger weg te nemen, denkt Van Kreveld. “Nu staat er nog een vriendelijk verzoek op het bord om niet de kwelder op te gaan. Handhaving is juridisch dus ook niet aan de orde. Dat kan pas als er echt een verbod geldt om het gebied te betreden. Maar gezien de relatief lage impact van de getijdenwijzer vermoeden de onderzoekers van Sovon Vogelonderzoek dat het tijdelijk verbieden van de toegang, inclusief handhaving, zou goed kunnen werken. Dat biedt zicht op een mooi systeem dat ruimte voor mensen tijdens laagwater combineert met rust voor vogels tijdens hoogwater. Maar voor nu is dat toekomstmuziek. In de komende jaren van Fase 2 van Wij&Wadvogels willen we alle opties eerst verder onderzoeken - van aftelklok tot handhaving.”

Binnenkort verschijnt het eindrapport over de getijdenwijzer bij Westhoek op www.waddoejij.nl. Hierin worden proces, effectmeting en aanbevelingen beschreven.

Tekst & beeld: Rob Buiter